Nietoperze jako bioindykatory jakości lasów nadrzecznych: potencjał nauki obywatelskiej

Badanie „What you hear may not be what you see: Potential of citizen science methods to use bats as riverine forest quality indicators”, autorstwa Davida Lópeza-Boscha, Estela Blancha, Ferrana Páramo, Carlesa Flaquer-Sáncheza i Adrii Lópeza-Baucellsa, oceniało potencjał wykorzystania nietoperzy jako wskaźników jakości lasów nadrzecznych w regionie śródziemnomorskim. Skupiono się na dwóch metodach nauki obywatelskiej – liczeniu wizualnym i monitoringu akustycznym. Obie metody zostały zastosowane w ramach programu Bat Monitoring Programme, aby porównać ich skuteczność w badaniu aktywności nietoperzy oraz ocenie jakości środowiska wzdłuż rzek północno-wschodniej Hiszpanii.

Bat Monitoring Programme to międzynarodowa inicjatywa nauki obywatelskiej, koordynowana przez Granollers Museum of Natural Sciences w Hiszpanii. Jej celem jest monitorowanie populacji nietoperzy i badanie ich aktywności w różnych ekosystemach przy udziale wolontariuszy – zarówno amatorów, jak i profesjonalistów. Nietoperze są wykorzystywane jako bioindykatory, ponieważ ich obecność i aktywność dostarczają cennych informacji o stanie środowiska naturalnego, szczególnie w delikatnych ekosystemach, takich jak rzeki i lasy nadrzeczne.

Program obejmuje dwa główne protokoły:

  1. ChiroRivers (liczenie wizualne): Metoda polega na obserwacji nietoperzy w ich naturalnym środowisku. Wolontariusze wykorzystują latarki lub kamery na podczerwień do rejestrowania przelotów nietoperzy nad rzekami. Każdy przelot liczy się jako jedna jednostka aktywności. Metoda ta jest stosunkowo prosta, wymaga minimalnego sprzętu i pozwala na szybkie uzyskanie wyników. W ramach badania dostosowano protokół do warunków śródziemnomorskich na podstawie wcześniej stosowanego schematu w Wielkiej Brytanii i Irlandii.
  2. ChiroHabitats (monitoring akustyczny): W tej metodzie wykorzystuje się ultradźwiękowe detektory, takie jak AudioMoth, które rejestrują dźwięki emitowane przez nietoperze podczas echolokacji. Nagrania są następnie analizowane za pomocą oprogramowania Kaleidoscope, co pozwala na identyfikację gatunków na podstawie częstotliwości ich echolokacji. Chociaż metoda ta zapewnia szczegółowe dane, wymaga specjalistycznego sprzętu, dłuższego czasu analizy i większego zaangażowania wolontariuszy.

Podczas badania zebrano dane z 60 lokalizacji nadrzecznych w Katalonii, analizując lokalne czynniki środowiskowe, takie jak jakość pokrywy leśnej, temperatura i przejrzystość wody, a także większe charakterystyki krajobrazu, takie jak typy pokrycia terenu w promieniu do 2 kilometrów. Wyniki wykazały, że aktywność nietoperzy była silnie związana z jakością lasów nadrzecznych – w miejscach o większej liczbie rodzimych drzew i mniej zmienionym środowisku aktywność była wyższa. Obie metody – wizualna i akustyczna – dały podobne wyniki, ale miały różne zalety. Liczenie wizualne było prostsze i bardziej przystępne dla wolontariuszy, podczas gdy monitoring akustyczny dostarczał bardziej szczegółowych danych, ale wymagał specjalistycznej wiedzy i czasu.

Na podstawie uzyskanych danych opracowano wskaźnik jakości lasów nadrzecznych, który klasyfikuje jakość środowiska w czterech kategoriach: zła, niewystarczająca, dobra i optymalna. Wskaźnik ten ma potencjał do zastosowania w przyszłych projektach nauki obywatelskiej, co otwiera nowe możliwości monitorowania ekosystemów rzecznych w regionach śródziemnomorskich i poza nimi.

Publikacja: River Research and Applications, 2023.
Link do pełnego artykułu: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/rra.4211.

Author: Jolanta WęgielLeśnik, chiropterolog, członek Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Nietoperzy, pracownik Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Od 1997 roku redaktorka strony nietoperze.pl.